Prawo do życia

Opieka paliatywna jako międzynarodowe prawo człowieka

 

Frank Brennan, MBBS, FRACP, FAChPM, LLB
Calvary Hospital, Sydney, New South Wales, Australia

 

Wstęp

Śmierć jest nieuchronna. Zapewnienie pacjentowi dobrej opieki w chwili śmierci jednak nie jest już tak oczywiste. Na świecie istnieją szerokie rozbieżności pomiędzy możliwościami, środkami oraz infrastrukturą dedykowaną opiece nad osobami cierpiącymi na choroby prowadzące do przedwczesnej śmierci. Większość państw nie posiada zarówno formalnej polityki opieki paliatywnej ani zintegrowanych usług opieki paliatywnej, nie wypełnia również podstawowych międzynarodowych wytycznych dotyczących opieki paliatywnej oraz posiada ustawodawstwo lub politykę ograniczające dostępność opioidów dla celów medycznych. W 1992 r., Margaret Somerville, wybitny naukowiec prawa medycznego, napisała przełomowy referat przedstawiający uśmierzanie bólu jako wspólny cel zarówno medycyny jak i praw człowieka, oraz głoszący tezę, iż ulga w cierpieniach u śmiertelnie chorych pacjentów stanowi prawo człowieka. W ostatnich latach stwierdzenie to zagościło w dyskursie: Komisja Stała Senatu Kanadyjskiego, Deklaracja Kapsztadzka, Europejska Komisja Ministrów, Międzynarodowa Grupa Robocza (Europejska Szkoła Onkologii), Papież Benedykt XVI, Deklaracja Koreańska - wszystkie stwierdziły, że opieka paliatywna stanowi podstawowe prawo człowieka. Jakie zatem istnieją podstawy do głoszenia owego prawa? Ninejszy artykuł przedstawi odpowiedź na kwestię opieki paliatywnej jako międzynarodowego prawa człowieka.

 

Fundamenty prawa do opieki paliatywnej

Stwierdzenie, że „opieka paliatywna stanowi prawo człowieka” brzmi bardzo stanowczo. Czy posiada jakąkolwiek podstawę poza retoryczną? Jeremy Bentham jest autorem słynnego opisu ogłaszania praw bez podstaw prawnych jako „nonsensu na szczudłach”. Czy wobec tego twierdzenie, że istnieje prawo do opieki paliatywnej to „nonsens na szczudłach?” Jakie, jeśli w ogóle, istnieją podstawy prawne do zapewniania opieki paliatywnej?

 

Uprawnienia do opieki paliatywnej

W zależności od jurysdykcji której podlegają, pacjenci z chorobami prowadzącymi do przedwczesnej śmierci mogą posiadać całą gamę praw dotyczących zarówno leczenia bólu jak i opieki paliatywnej. Prawa zdrowotne wynikające z konstytucji państwowych, regulacje prawne dotyczące niedbalstwa, orzeczenia sądowe z uwagi na dobro publiczne, jak również ustawodawstwo krajowe zaczęły się pojawiać w przeciągu ostatnich dwóch dekad. Nie znajdują się one w zakresie niniejszego artykułu, który dotyczy głównie opieki paliatywnej w kontekście międzynarodowych praw człowieka. Szersza dyskusja o prawach regulujących sprawowanie opieki paliatywnej wymagałaby również podjęcia kwestii tych zmian.

 

Powyższy tekst pochodzi z artykułu specjalnego autorstwa Franka Bernanna ze Szpitala Calvary w Sydney. Pełna treść artykułu w oryginale (język angielski) dostępna jest poniżej:

 

Opieka paliatywna jako międzynarodowe prawo człowieka (EN)

 

 

Salvifici Doloris 

 

"Cierpienie, które pod tylu różnymi postaciami obecne jest w naszym ludzkim świecie, jest w nim obecne także i po to, ażeby wyzwalać w człowieku miłość, ów właśnie bezinteresowny dar z własnego „ja” na rzecz innych ludzi, ludzi cierpiących. Świat ludzkiego cierpienia przyzywa niejako bez przestanku inny świat: świat ludzkiej miłości..."

 

 

LIST APOSTOLSKI SALVIFICI DOLORIS OJCA ŚWIĘTEGO JANA PAWŁA II DO BISKUPÓW, KAPŁANÓW, RODZIN ZAKONNYCH I WIERNYCH KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO O CHRZEŚCIJAŃSKIM SENSIE LUDZKIEGO CIERPIENIA

 

Czcigodni Bracia w biskupstwie,
umiłowani Bracia i Siostry w Chrystusie!

 

[1] „W moim ciele dopełniam braki udręk Chrystusa dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół”1 — pisze św. Paweł Apostoł, odsłaniając zbawczą wartość cierpienia. Słowa te zdają się znajdować u kresu długiej drogi poprzez cierpienie wpisane w dzieje człowieka i naświetlone Słowem Bożym. Mają te słowa wartość jakby definitywnego odkrycia, któremu towarzyszy radość — i dlatego Apostoł pisze: „Teraz raduję się w cierpieniach za was”. Radość pochodzi z odkrycia sensu cierpienia — a odkrycie to, chociaż jest jak najbardziej osobistym udziałem piszącego te słowa Pawła z Tarsu, jest równocześnie ważne dla innych. Apostoł komunikuje swoje odkrycie i cieszy się nim ze względu na wszystkich, którym może ono dopomóc — tak jak jemu pomogło — w przeniknięciu zbawczego sensu cierpienia.

 

[2] Temat: „cierpienie” — pod kątem tego właśnie zbawczego sensu — zdaje się głęboko wchodzić w kontekst Roku Odkupienia jako nadzwyczajnego Jubileuszu Kościoła i ta też okoliczność przemawia za jego podjęciem w tym właśnie czasie. Niezależnie od tego jest to temat ogólnoludzki, który towarzyszy człowiekowi pod każdym stopniem długości i szerokości geograficznej — niejako współistnieje z nim w świecie — i dlatego stale i wciąż na nowo domaga się podjęcia. Wprawdzie Autor Listu do Rzymian napisał, że „całe stworzenie aż dotąd jęczy i wzdycha w bólach rodzenia”, wprawdzie człowiekowi znane są i bliskie cierpienia osobników świata zwierzęcego — tym niemniej to, co wyrażamy w słowie „cierpienie”, wydaje się szczególnie współistotne z człowiekiem. Jest tak głębokie, jak człowiek — właśnie przez to, że na swój sposób odsłania głębię właściwą człowiekowi i na swój sposób ją przerasta. Cierpienie zdaje się przynależeć do transcendencji człowieka: jest jednym z tych punktów, w których człowiek zostaje niejako „skazany” na to, ażeby przerastał samego siebie — i zostaje do tego w tajemniczy sposób wezwany.

 

[3] Jeżeli temat cierpienia w sposób szczególny domaga się podjęcia w kontekście Roku Odkupienia, to przede wszystkim dlatego, że Odkupienie dokonało się przez Krzyż Chrystusa: przez Jego cierpienie. Równocześnie też w Roku Odkupienia przypominamy sobie prawdę wyrażoną w encyklice Redemptor hominis: w Chrystusie każdy człowiek staje się „drogą Kościoła”. Można zaś powiedzieć, że w sposób szczególny człowiek staje się drogą Kościoła wówczas, gdy w jego życie wchodzi cierpienie. Dzieje się to, jak wiadomo, w różnych momentach życia, urzeczywistnia się na różny sposób, przybiera rozmaite rozmiary, jednakże w takiej lub innej postaci cierpienie zdaje się być — jest — prawie nieodłączne od ziemskiego bytowania człowieka. Skoro więc człowiek idzie poprzez swoje ziemskie życie w taki lub inny sposób drogą cierpienia, zatem Kościół w każdym czasie, a szczególnie chyba w Roku Odkupienia — winien się spotykać z człowiekiem na tej właśnie drodze. Kościół, który wyrasta z tajemnicy Odkupienia w Krzyżu Chrystusa, winien w szczególny sposób szukać spotkania z człowiekiem na drodze jego cierpienia. W spotkaniu takim człowiek staje się „drogą Kościoła” — a jest to jedna z najważniejszych dróg.

 

[4] Stąd też rodzi się niniejsza wypowiedź, właśnie w Roku Odkupienia: wypowiedź o cierpieniu. Cierpienie ludzkie budzi współczucie, budzi także szacunek — i na swój sposób onieśmiela. Zawiera się w nim bowiem wielkość swoistej tajemnicy. Ten więc szczególny szacunek dla każdego ludzkiego cierpienia wypada założyć u początku wszystkiego, co w dalszym ciągu zostanie tu powiedziane z najgłębszej potrzeby serca — a zarazem też z głębokiego imperatywu wiary. Wokół tematu cierpienia te dwa motywy wydają się szczególnie zbliżać do siebie i z sobą łączyć: potrzeba serca każe nam przezwyciężać onieśmielenie, a imperatyw wiary — sformułowany choćby w przytoczonych na początku słowach św. Pawła — dostarcza treści, w imię której i mocą której ośmielamy się dotknąć tego, co w każdym człowieku wydaje się tak bardzo nietykalne: człowiek w swoim cierpieniu pozostaje nietykalną tajemnicą.